Her sabah yataktan “bugün işe gitmesem” diye kalkıyorsanız, işe giderken ayaklarınız geri geri gidiyorsa, iş arkadaşlarınıza ve hizmet verdiklerinize karşı yabancılaştıysanız, kendinizi bezgin hissediyorsanız tükenmişlik yaşıyor olabilirsiniz!
Çağımızın en önemli sorunlarından biri olan tükenmişlik sendromu, refah seviyesi yüksek ülkelerde bile (İngiltere, İsveç gibi) hızla artıyor. Gelin bu sendroma beraber bakalım…
Tükenmişlik Sendromu nedir?
Tükenmişlik sendromu (Burnout) iş stresinin kişide, fiziksel, zihinsel ve duygusal bitkinlik yaratması; kişinin mesleğinden uzaklaşması, kendisine, çalışma arkadaşlarına ve işine karşı olumsuz duygular beslemesidir. Maslach ve arkadaşlarına göre tükenmişlik; duygusal tükenme, duyarsızlaşma, kişisel başarının azalması olmak üzere üç bileşenden oluşan bir sendromdur.
Tükenmişliğe sebep olan faktörler nelerdir?
Tükenmişliğin birçok nedeni vardır. Cevap iş hayatının dinamiklerinde saklı diyebiliriz. Nasıl bir ortamda çalıştığınızdan, iş arkadaşlarınıza, hizmet verdiğiniz sektörden, yaşadığınız ülkedeki çalışma politikalarına kadar her şey tükenmişliğe neden olabilir.
Sistemsel olarak en büyük sorun verimli iş gücünün kaybıdır çünkü tükenmişlik yaşayan insanlar, genel olarak iyi çalışanlardır.
Tükenmişliğin belirtileri nelerdir?
Tükenmişlik sendromunun fiziksel, zihinsel ve duygusal bazı belirtileri vardır.
Fiziksel belirtiler:
- Fiziksel yorgunluk, enerji düşüklüğü
- Yorgun uyanma
- Uyanmakta zorluk ve/veya uykuya dalmakta zorluk
- Sık hasta olma
- Genelde geçmeyen bedensel ağrılar (En çok sırt, bacak vb. yerlerde)
- Solunum güçlüğü
- Kalp çarpıntısında artış
- Sindirim sistemi ile ilgili sıkıntılar (Özellikle midede şişkinlik, mide ağrıları vs.)
Zihinsel belirtiler:
- Karar vermede güçlük, sık sık kararsızlık yaşama
- Erteleme
- Emin olmama
- Konsantrasyon problemleri
- Dikkat sorunları
- Unutkanlık
- Dalgınlık
Duygusal belirtiler:
- Çaresiz hissetme
- Kolay öfkelenme
- Sinirlilik
- Keyifsizlik
- Hayal kırıklığı, çökkünlük
- Özsaygının ve özgüvenin düşmesi
- Kendini değerli görmeme
- Eleştirilere kapalı olma
- Yabancılaşma
- Ümitsizlik
Tükenmişlik yaşayan bir kişide neler olur?
- Verimsiz çalışmaya başlar.
- Yaptığı işe olan ilgisini kaybeder.
- İşe geç kalmaları artabilir.
- İşte hata yapma sıklığı artar.
- Asık suratla çalışma (Çoğu kez kasıtlı yapılmaz, ruh halinden dolayı yüz düşer)
- Performansı düşer.
- Sık sık rapor alır.
- İş ortamında gerginlik ve çatışmalar artabilir.
- Müşteri ya da hizmet alanlara karşı umursamaz davranma görülebilir.
Tükenmişlik sendromunda kişisel özelliklerin rolü var mıdır?
Bu sendromu bir kişinin, kişilik özelliklerinden tamamen ayrı değerlendirmek mümkün değildir. Şu kişilik özelliğine sahip insanlarda daha çok görülmektedir:
- İdealist
- Sorumluluk sahibi
- Kolay ‘hayır’ diyemeyen
- Mükemmeliyetçi
- Hassas
- Fedakâr
Tükenmişlik yaşamaya aday olan kişiler genelde “nitelikli çalışanlar”dır. Yani işlerini iyi yapan, adanma kapasiteleri yüksek insanlardır.
Depresyon ve tükenmişlik birbirinden farklı mıdır?
İş ve günlük hayatta bu ikisinin aynı kavrammış gibi ya da birbirlerinin yerine kullanıldıklarını görmekteyiz. Tükenmişlik eşittir depresyon değildir. Depresyondaki olumsuz duygular ve suçluluk hissi hayatın tümüne yayılmışken, Tükenmişlik daha çok işle ve iş stresiyle ilgilidir. Kişi işinde keyifsizken, iş dışındaki yaşamında keyifli hissedebilir.
İkisi, birbirini tetikleyebilir. Depresyonda olan bir kişinin tükenmişlik yaşama ihtimali güçlüdür. Yine, tükenmişlik artarak devam etmesi ve başka olumsuz yaşam olaylarıyla birleşmesi de kişiyi depresyona sokabilir.
Tükenmişlik sendromu için öneriler
Tükenmişlik konusunda hazır bir reçete sunmak çok doğru değil ancak mutlaka önerebileceğim şey; bunu yaşayan kişilerin boş vermemeleri, durumlarının farkında olmaları ve işi, işte bırakmayı öğrenebilmeleridir. Hem fiziken hem ruhen esneyebilmek, bu sendromla ve iş stresiyle başa çıkabilmeyi kolaylaştırır. Fiziksel aktivite, sosyal destek, hayata karşı bakış açısını değiştirmek, düzenli uyku ve gerekiyorsa psikolojik destek almak faydalıdır.
Kurumların da tükenmişlik sendromu için yapabileceği çok şey vardır. Tükenmişliğin bir sorun olarak hem hukuki hem çalışma hayatı düzleminde tanımlanması gerekmektedir. Bu sendrom tanınır ve her çalışan bunun için bir aday olabileceği gerçeği bilinirse alınabilecek tedbirler de artacaktır. İnsanca ve güven içinde çalışma şartlarının sağlanması, denetimlerin göstermelik olmaması, açık iletişim ortamı, çalışana değer verilmesi gibi birçok faktöre dikkat edilmesi, mücadeleyi kolaylaştıracaktır.